De bevrijding van Diksmuide in 1944–1945 is een krachtig hoofdstuk uit de lokale én nationale geschiedenis. In een tijd van oorlog en onzekerheid toonden burgers, verzetslieden en bevrijders uitzonderlijke moed en solidariteit. Van de blokkering van een deportatietrein tot de intrede van de Canadese troepen en de vieringen na de oorlog: dit verhaal getuigt van menselijkheid, verzet en hoop op een betere toekomst.
De geblokkeerde deportatietrein – 3 september 1944
Eind augustus 1944 verliep de geallieerde opmars razendsnel. In allerijl probeerden de Duitsers nog gevangenen naar Duitsland te deporteren. In Boulogne (Frankrijk) werden ze op transport gezet naar het concentratiekamp Neuengamme in Noord-Duitsland. Door hevige geallieerde bombardementen op het spoorwegnet moest de deporatietrein een omweg maken langs Calais, Adinkerke, Veurne en Diksmuide, met als doel Gent en Brussel te bereiken.
Op 3 september blies het Geheim Leger van Zarren de spoorbrug over de Zarrenbeek op. De deportatietrein kwam tot stilstand in het station van Diksmuide. Aan boord bevonden zich 286 Joden, gedeporteerden en politieke gevangenen. Ze waren allemaal opgesloten in beestenwagens.
’s Nachts slaagden enkele gevangenen erin te ontsnappen. Eén van hen werd tijdens zijn vlucht doodgeschoten. De volgende ochtend toonde de lokale bevolking haar ware gelaat: burgers boden water, voedsel en onderdak aan. Er volgden onderhandelingen met de Duitse SS-bewakers, met als resultaat dat het Rode Kruis hulp mocht verlenen. Onder druk van de bevolking werden de gevangenen bevrijd en overgebracht naar de Stadsschool, die als noodopvang diende. In december 1944 mochten de overlevende politieke gevangenen naar huis terugkeren.
De bevrijding van Diksmuide – 6 en 7 september 1944
Op 6 september 1944 arriveerde een verkenningseenheid van de 12th Manitoba Dragoons, onderdeel van de Canadese 4e Pantserdivisie, op de Grote Markt van Diksmuide. De bevolking verwelkomde hen uitbundig. De troepen moesten de IJzer oversteken, maar de houten noodbrug bleek niet stevig genoeg voor hun zware voertuigen. In allerijl werd een versterkte brug gebouwd. Zeventig vrijwilligers, onder wie enkele bevrijde gevangenen van de deportatietrein, hielpen mee. De brug raakte net op tijd klaar: op 7 september begon de 4e Pantserdivisie aan de oversteek richting Torhout. Die nacht trok een onafgebroken colonne tanks en voertuigen door Diksmuide, op weg naar Leke, Torhout en verder naar het kanaal Brugge-Gent: de oorlog week, de bevrijding was daar.
Montgomery opnieuw in Diksmuide – 18 maart 1945
Op 10 maart 1945 kwam de Britse generaal Bernard Montgomery naar Brussel om eretekens uit te reiken aan leden van de Brigade Piron. Na de plechtigheid trok hij het land door en bracht bezoeken aan verschillende steden. Op 18 maart werd hij in Diksmuide ontvangen door het stadsbestuur en de toenmalige town-major van het bevrijdende Canadese leger. Montgomery was er al eerder geweest, begin september 1944, toen hij zijn hoofdkwartier tijdelijk in Diksmuide vestigde.
Eindelijk vrede – 8 mei 1945
Op 8 mei 1945 vierde Diksmuide de officiële overwinning op nazi-Duitsland. Volgens het officiële verslag van het schepencollege verliep de dag bijzonder feestelijk.
"Na het luiden van de sirenes, kerkklokken en beiaard om 15 uur brak er een golf van vreugde los onder de bevolking. De oorlog, ‘de wreedste aller tijden’, was eindelijk voorbij. Er werd gesproken van een ‘uitbarsting van vreugde’ om het einde van vijf jaar onderdrukking, onrecht en geweld. De inwoners gaven massaal gehoor aan de oproep van het stadsbestuur. Het werd een van de meest waardige en indrukwekkende vreugdebetuigingen die Diksmuide ooit had gekend. Alle verenigingen, scholen en instellingen namen deel aan de viering. In een optocht, met muziek voorop, trokken zes Britse legereenheden, scholieren, verenigingen en autoriteiten richting het nationale monument, de Calvarieberg. Daar werden het Te Deum en verschillende vaderlandse liederen gezongen. Vervolgens vond op het kerkhof een ceremonie voor de gevallenen plaats, waarna opnieuw een optocht door de stad volgde. Op de Grote Markt werd de plechtigheid afgesloten met een toespraak van de burgemeester, gevolgd door een defilé van de Britse soldaten, die onder luid applaus voorbij marcheerden. ’s Avonds was er een concert en een volksfeest dat tot in de vroege uurtjes doorging. Het werd een dag die de Diksmuidelingen nooit zouden vergeten.”
Herdenking van de bevrijding – 7 september 1945
Op 7 september 1945 werd de eerste verjaardag van de bevrijding in Diksmuide herdacht. Tijdens een plechtige gemeenteraadszitting werden majoor en K.F. Farmer van de Manitoba Dragoons, de Town-major en andere bevrijders geëerd. Franse afgevaardigden van Anciens déportés politiques d’Aurigny overhandigden de burgemeester een medaille als dank voor de hulp aan de gedeporteerden van 3 september 1944. Die daad van burgerlijke moed was blijven nazinderen, ook buiten België. Deze herdenkingsdag werd afgesloten met muziek, een militair defilé, vuurwerk en een volksbal op de Grote Markt.
Meer informatie
Voor verdere achtergrond en details kan je terecht bij het Stadsarchief Diksmuide of onze beeldbank: www.westhoekverbeeldt.be.
Uitgebreide getuigenissen over de verzetsactie van september 1944 zijn te vinden in het boek Trein van de hoop: een verzetsdaad van het volk – 4 september 1944 (2012), geschreven door André Gysel, Brecht Schotte en Chris Vandewalle. Het boek is nog steeds verkrijgbaar via het stadsarchief.
